Hospitacje w brandenburskich placówkach oświatowo-kulturalnych
Sandra Schindler, Karolina Strzelecka
W dniach 21.-26.10.2007 r. grupa studentów z Uniwersytetu Wrocławskiego w ramach działalności naukowego Koła Niemcoznawczego miała okazję brać udział w wyjeździe badawczym do Berlina, w którym również i my mogłyśmy uczestniczyć. Głównym celem naszej wyprawy było odbycie hospitacji w różnych resortach rządu Brandenburgii. Trwały one trzy dni, od 22. do 24.10.2007 r. My miałyśmy szansę zapoznać się z instytucjami współpracującymi z Ministerstwem Edukacji, Młodzieży i Sportu. Jako pełnomocnik resortu przyjął nas pan Andreas Rahn, który zaplanował dla nas szereg spotkań z przedstawicielami różnych organizacji w Berlinie, Poczdamie oraz Frankfurcie nad Odrą, pozwalających wprowadzić nas na płaszczyznę działalności, współpracy i kontaktów ministerstwa. W ten sposób odwiedziłyśmy takie miejsca jak: Stałą Konferencję Ministrów Oświaty i Kultury w Niemczech, Europejski Uniwersytet Viadrina, Collegium Polonicum, przedszkole transgraniczne Eurokita czy biuro Polsko- Niemieckiej Współpracy Młodzieży, w których to zapoznawano nas ze strukturą, celami i formami realizacji zadań poszczególnych instytucji.
Na pierwszym spotkaniu, jakim była wizyta w Stałej Konferencji Ministrów Oświaty i Kultury, przyjęła nas pani Angela Krill de Capello z Sekretariatu Konferencji, odpowiadająca za kontakty pomiędzy wszystkimi landami niemieckimi z zagranicą. Dzięki rozmowie z nią możemy podzielić się obecnie wiedzą na temat struktury i zadań tegoż urzędu.
Stała Konferencja Ministrów Oświaty i Kultury w Niemczech (KMK) to instytucja stworzona do koordynacji oświaty i kultury oraz ich rozwoju na terenie całych Niemiec. Pełni ona szczególną rolę ze względu na federalizm tegoż kraju i dużą autonomię poszczególnych krajów związkowych m.in. w dziedzinach właściwych Konferencji. Celem Konferencji jest zatem stworzenie wspólnych ram działania i zapewnienie odpowiednich standardów nauczania na terenie całego kraju.
Stała Konferencja Ministrów Oświaty i Kultury powstała w 1948 roku, a po zjednoczeniu Niemiec 3.10.1990 r. landy dawnej NRD włączyły się w ramy jej działalności 7.12.1990 r. Do jej organów należą: Plenum, Prezydium, Prezydent, a także Komitety, Podkomitety i Komisje.
Do Plenum należą senatorowie lub ministrowie edukacji, nauki i kultury krajów związkowych. Bez względu na ilość uczestników Konferencji z poszczególnych jednostek terytorialnych, każdemu landowi przysługuje jeden głos. Oprócz ministrów, na regularnych posiedzeniach, Amtschefskonferenz, zbierają się szefowie ministerstw (Amtschefs der Ministerien), gdzie przygotowywane są uchwały Plenum. Rolę przewodniczącego Amtschefskonferenz pełni szef ministerstwa landu, z którego pochodzi aktualny Prezydent Konferencji. Prezydium wybierane jest każdego roku spośród uczestników Plenum i składa się z Prezydenta, trzech wiceprezydentów oraz do dwóch dobranych członków. Prezydent przewodniczy posiedzeniom Plenum i reprezentuje Konferencję na zewnątrz. Prezydium prowadzi obrady i głosowania w aktualnych kwestiach, w których nie zostały jeszcze podjęte działania Plenum. Pracami wstępnymi przed podjęciem decyzji na Plenum zajmują się cztery główne Komitety oraz przypisane poszczególnym ważnym dziedzinom Komisje. Bieżące sprawy Konferencji wypełnia Sekretariat, mający swoja siedziby w Berlinie oraz Bonn. Ze względu na podejmowane działania o charakterze ponadregionalnym, powstały również oddziały Pedagogicznej Służby Zagranicznej oraz Centralne Stanowisko Zagranicznych Systemów Edukacji, zajmujące się szkolnymi wymianami międzynarodowymi i programami europejskimi typu SOCRATES.
Konferencja Ministrów Oświaty i Kultury zajmuje się kwestiami polityki w dziedzinie edukacji, szkolnictwa wyższego, naukowo-badawczej a także kulturowej w znaczeniu ponadregionalnym. W ramach instytucji kraje związkowe biorą odpowiedzialność na wymienionych płaszczyznach za kraj jako całość. Żywotnym celem Konferencji jest, poprzez współpracę i konsensus stworzyć jak najlepsze możliwości dla uczniów, studentów, nauczycieli i jednostek aktywnych naukowo. Wynikające z tej funkcji zadania to opracowanie porównywalnych warunków uzyskiwania świadectw i ukończenia szkół, dążenie do zabezpieczenia standardów jakościowych edukacji szkolnej, zawodowej i wyższej a także wspieranie współpracy instytucji edukacyjnych i naukowych. Konferencja Ministrów Oświaty i Kultury jest ważnym instrumentem prezentacji wspólnych interesów krajów związkowych przed państwem oraz Unią Europejską, stanowi również forum krytycznych dyskusji.
Wizyta w berlińskiej siedzibie KMK była ciekawym doświadczeniem, szczególnie ze względu na odmienność federalnego systemu Niemiec od jednolitej struktury naszego kraju, co pozwalało poznać inne mechanizmy kooperacji krajowych jednostek na płaszczyźnie oświaty i kultury, ale także dowiedzieć się o problemach, jakie stwarza w tej dziedzinie model państwa złożonego. Zarówno rozmowa z panią Angelą Krill de Capello, jak i materiały informacyjne na temat działalności Konferencji, które otrzymałyśmy były bardzo przydatne w zapoznaniu się z formami i efektami aktywności tej instytucji.
Zgodnie z przygotowanym przez nas programem, miałyśmy odwiedzić we Frankfurcie nad Odrą trzy instytucje zajmujące się nie tylko edukacją w landzie Brandenburgii, lecz także stosunkami, współpracą i wymianą polsko-niemiecką.
Pierwszym odwiedzonym przez nas miejscem był Europejski Uniwersytet Viadrina we Frankfurcie nad Odrą. Pan Bernd Klugert był naszym przewodnikiem we Frankfurcie i udzielał wszelkich informacji.
Drugi dzień hospitacji od początku, podobnie jak spotkanie z dnia poprzedniego, budził w nas ambiwalentne uczucia. Naszą konsternację wzbudzała przede wszystkim każdorazowa reakcja osób, z którymi zaaranżowano nam spotkania. Przede wszystkim nie wiedzieli, kim jesteśmy i w jakim celu przybyłyśmy i to nam były zadawane pytania, czego oczekujemy od tych hospitacji i jak chcemy zorganizować kolejne godziny. Pan Klugert, który zaprowadził nas do swojego gabinetu, gdzie przedstawił historie uniwersytetu i ewolucję partycypacji polskich studentów, także nie został odpowiednio poinformowany przez opiekunów naszych hospitacji, pana Andreasa Rahna i Stefana Wolla, w jakim celu się we Frankfurcie znalazłyśmy. Jednak dzięki przyjaznej postawie i chęci jak najlepszego ugoszczenia, uzyskałyśmy wiele informacji na temat placówki.
Budynek główny Uniwersytetu Viadrina
Należy zwrócić uwagę na fakt, że tradycja Viadriny jest bogata i długa. Obecna placówka powstała 1991 r. na fali Jesieni Narodów i zjednoczenia Niemiec. Jest ona swoistą kontynuacją działalności brandenburskiego uniwersytetu krajowego Alma Mater Viadrina, który funkcjonował w latach 1506-1811. W 1811 r. został przyłączony do wrocławskiej Akademii Leopoldyńską i w wyniku tej koalicji rozpoczął działalność nasz Uniwersytet Wrocławski. Obecnie Viadrina posiada trzy wydziały: prawa, ekonomii i kulturoznawstwa. Co jednak najważniejsze, program i sposób nauczania są specjalnie skonstruowane, by umożliwić edukację studentom różnych narodowości. Jak zresztą sama nazwa uniwersytetu wskazuje, kładzie on ogromny nacisk na wzmacnianie więzi międzykulturowych. Położenie placówki na granicy praktycznie polsko-niemieckiej, międzynarodowe partnerstwa i badania, działalność Collegium Polonicum (wspólnej placówki Viadriny i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) oraz doświadczeni profesorowie z różnych krajów wpływają bezsprzecznie na niepowtarzalną atmosferę i ogromne możliwości otwierające się przed osobami decydującymi się na podjęcie nauki na Uniwersytecie Viadrina.
Mniej więcej 30% studentów to obcokrajowcy z około 70 krajów świata, z czego zdecydowaną większość stanowią Polacy. Zauważono jednak znaczący spadek ich udziału w ciele studenckim po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Wpłynęło na to kilka czynników: wcześniej aż 30 % miejsc rezerwowano dla polskich kandydatów, teraz natomiast podlegają oni takiej samej rekrutacji, jak reszta młodzieży; przed 2004 r. zapewniano im stypendium niezależnie od średniej ocen czy sytuacji materialnej; poza tym od czasu akcesji przed polskimi absolwentami szkół średnich otworzyło się dużo więcej możliwości, które są konkurencyjne w stosunku do Viadriny.
Około godziny 12:00 byłyśmy oczekiwane po drugiej stronie Odry w Słubicach w Collegium Polonicom. Pan Klugert przedstawił nas pani Ewie Bielewicz-Polakowskiej zajmującej się public relations, która poświęciła nam czas nie tylko obrazując działalność placówki, lecz także oprowadzając nas po tym bardzo nowoczesnym i imponującym kompleksie.
Kompleks zabudowań Collegium Polonicom oraz panorama przygranicznych miast - Słubic i Frankfurtu - oddzielonych od siebie Odrą
Międzynarodowe znaczenie Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza oraz rola pomostu, jaką pragnie pełnić Uniwersytet Europejski Viadrina skłoniły oba uniwersytety do poszukiwania nowych dróg w zakresie międzynarodowej współpracy. Dążenia te przyjęły postać Collegium Polonicum. W 2002 r. podpisano umowę między Ministerstwem Nauki, Badań i Kultury Kraju Związkowego Brandenburgii a Ministrem Edukacji Narodowej i Sportu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie utworzenia placówki. Najważniejszą sprawą było przy tym przekroczenie tradycyjnych narodowych barier w organizowaniu kierunków studiów oraz umożliwienie wspólnego studiowania przedstawicielom różnych narodowości. Głównymi celami przyświecającymi otwarcie tej placówki było zbliżenie młodych ludzi, zlikwidowanie uprzedzeń i kształtowanie wspólnej europejskiej świadomości. Collegium Polonicom posiada wspaniały kompleks budynków, Viadrina zapewniła doskonałe podłączenie do nowoczesnej sieci komunikacyjno-i nformacyjnej, oba uniwersytety utworzyły 15 kierunków studiów, m.in. polsko-niemieckie studia prawnicze, politologię, ochronę środowiska, gospodarkę przestrzenną, informatykę. Na co warto zwrócić uwagę, to fakt, że istnieją także kierunki, których program wykładany jest w całości w języku angielskim lub niemieckim. Generalnie bardzo duży nacisk położony jest na znajomość języków obcych oraz na problematykę polsko-niemiecką w kontekście europejskim.
Sala konferencyjna Collegium Polonicum
Po posiłku spożytym w towarzystwie naszego frankfurckiego przewodnika, pana Klugera, odwiedziliśmy ostatnie, przewidziane w planie na ten dzień, miejsce, którym było przedszkole "Euro Kita". Mimo radosnej atmosfery i uroku miejsca, po raz kolejny zostałyśmy niemile zaskoczone postawą pani Mariny Hendel, kierowniczki przedszkola, która nie dość, że nie wiedziała, czego oczekujemy, nie była przede wszystkim poinformowana o samym fakcie naszych odwiedzin. Po wyjaśnieniu zaistniałych nieporozumień zostałyśmy przyjęte i pokrótce wdrożone w działalność "Euro Kita".
Przedszkole założone w 1997 r. Dowiedziałyśmy się, że uczęszczają do niego zarówno dzieci z Frankfurtu jak i ze Słubic. Ze względu na swoje język niemiecki jest oczywiście głównym językiem używanym w "Euro Kita", ale kultura i język polski są także pielęgnowane. Przygotowywane są tradycyjne potrawy zarówno z Polski jak i z Niemiec, czy się dzieci typowych dla obu kultur tańców, personel pedagogiczny posługuje się oboma językami.
Uroczystość 10-lecia w przedszkolu Euro-Kita
"Przyszłe generacje będą żyć w Europie, w której rzeka Odra nie będzie granicą, tylko rzeką na terenie wspólnego życia i miejsca pracy. Do tego przygotowujemy już teraz nasze dzieci. Nie chodzi nam o to, by wyrównać różnice narodowościowe, tylko o wzajemne poznanie się, akceptowanie drugiego narodu, lepsze zrozumienie go. Dotyczy to języka, historii, kultury i tradycji oraz życia codziennego."1
Ostatnim punktem naszego interesującego i różnorodnego programu hospitacji było spotkanie z pracownikami biura Polsko- Niemieckiej Współpracy Młodzieży w Poczdamie. Mimo spóźnienia wynikającego z kolejnego nieporozumienia przy tworzeniu planu hospitacji i aranżowaniu naszych spotkań, zostałyśmy przyjęte niezwykle miło przez panią Stanisławę Piotrowską, a podczas wizyty miałyśmy okazję poznać także wielu innych działaczy tej organizacji, zostałyśmy bardzo szczegółowo zaznajomione z szerokim wachlarzem działań i form wsparcia, jakiego udziela PNWM. Poza ciekawymi informacjami od gospodarzy biura, mogłyśmy także obejrzeć film zrealizowany w celu prezentacji działalności instytucji od strony praktycznej, którego oryginalne i zabawne wykonanie rzeczywiście zachęcało do współpracy z PNWM.
Pani Stanisława Piotrowska, pani Dorota Bartos i wolontariuszka Kasią Pryskasz w poczdamskiej siedzibie PNWM
Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży (PNWM) to organizacja o dwunarodowym charakterze. Powstała w 1991 r. dzięki wspólnemu wysiłkowi rządów polskiego i niemieckiego, które wzorowały się na istniejącej już Niemiecko-Francuskiej Współpracy Młodzieży. Działalność rozpoczęła w 1993 r. i od tego czasu coraz prężniej wspiera wymianę polsko-niemiecką.
W każdym z organów PNWM zasiadają przedstawiciele polscy i niemieccy. Najwyższym organem nadzorczym jest Polsko-Niemiecka Rada Młodzieży. Składa się ona z dwóch przewodniczących, o jednakowych uprawnieniach, których rolę pełnią ministrowie, zajmujący się kwestią młodzieży w swoim kraju, oraz z 11 członków z każdego kraju, w tym 5 przedstawicieli władz państwowych bądź lokalnych oraz 6 reprezentantów pozarządowych organizacji pracy z młodzieżą. Rada ustanawia plan pracy oraz budżet na dany rok i w tym celu gromadzi się raz w roku. Kolejnym organem jest Zarząd PNWM, w którego skład wchodzą polski oraz niemiecki dyrektor zarządzający. Strukturę PNWM tworzą też dwa biura, w Warszawie i Poczdamie, w których pracują polsko-niemieckie zespoły, nie tylko osób zatrudnionych na stałe, ale też tymczasowych wolontariuszy. Zakres kompetencji biur nie jest przeprowadzony zgodnie z podziałem terytorialnym, państwowym, lecz funkcjonalnym. Biuro warszawskie zajmuje się wymianami szkolnymi, sportowymi, językowymi oraz nauczycielskimi, natomiast jego odpowiednik w Poczdamie odpowiada za wymianę pozaszkolną, kursy dla multiplikatorów, a także kwestie finansowe. W każdym z biur istnieje referat Wspierania oraz referat Koordynacji. Oprócz tego na terenie obu krajów znajdują się jednostki centralne, będące mniejszymi oddziałami, do których można zwrócić się bezpośrednio z propozycja współpracy lub prośbą o wsparcie.
Do zadań Polsko-Niemieckiej Współpracy Młodzieży należy szeroko pojęte wspieranie i promowanie inicjatyw zbliżenia i pojednania między Polakami a Niemcami, nawiązywanie wzajemnych kontaktów i upowszechnianie pozytywnego wizerunku obu krajów. W tym celu PNWM tworzy szereg programów, służących spotkaniom młodzieży obu narodowości, przezwyciężaniu stereotypów i poznawaniu obcej kultury przez obcowanie z nią w codziennych sytuacjach. Grupą docelową w tej dziedzinie działalności organizacji są osoby w wieku od 12 do 26 lat, ale aktywność PNWM obejmuje także wiele projektów dla różnego rodzaju grup zawodowych, przede wszystkim nauczycieli, pedagogów i multiplikatorów wymian międzynarodowych, dla których organizowane są kursy, szkolenia, warsztaty, mające przyczynić się do podnoszenia jakości projektów międzykulturowych.
Ośrodek nie tylko inicjuje tego typu spotkania, ale też wspiera inicjatywy autorskie, poprzez dotacje, pomoc w znalezieniu partnera, doradztwo w zorganizowaniu przedsięwzięcia, szeroką gamę publikacji w obu językach, nawiązywaniu kontaktów między organizacjami a także działania PR-owskie, służące promowaniu współpracy polsko-niemieckiej. Ciekawe oferty konferencji i projektów mogą też dla siebie znaleźć młodzi politycy czy dziennikarze.
Jedynymi warunkami do otrzymania pomocy Polsko-Niemieckiej Współpracy Młodzieży jest ciekawa inicjatywa, posiadanie partnera do projektu (w którego znalezieniu może pośredniczyć PNWM) oraz właściwie wypełniony wniosek. Jest to zatem niezwykle ciekawa możliwość realizacji pomysłów współpracy z naszym zachodnim sąsiadem na wielu płaszczyznach. Rozmowa z pracownikami PNWM, panią Stanisławą Piotrowską i panią Dorotą Bastos, a także wolontariuszką Kasią Prystasz oraz zapoznanie się z szerokimi perspektywami, jakie stwarza działalność organizacji było wyjątkowo motywującą częścią hospitacji, a nasze ciepłe przyjęcie w poczdamskim biurze zdecydowanie potwierdzało, iż jego działacze mają bogate doświadczenie we współpracy z młodymi ludźmi.
1 http://www.eurokita.de/index.php?id=109&L=1