O Zakładzie
Zakład Badań Niemcoznawczych (ZBN) nawiązuje do długich tradycji studiów nad Niemcami i państwami niemieckiego obszaru językowego prowadzonych w Uniwersytecie Wrocławskim. Tę tradycję i historię tworzą od ponad 40 lat ludzie o wyjątkowych naukowych pasjach, ich wielowymiarowe badania oraz realizowana na wysokim poziomie dydaktyka.
Pierwszą jednostką niemcoznawczą na UWr był utworzony w 1974 r. Ośrodek Badań Niemcoznawczych (OBN). Kierujący nim prof. Karol Jonca (specjalizujący się w badaniach nad faszyzmem i zbrodniami hitlerowskimi) skupił wokół siebie ludzi nauki reprezentujących różne dziedziny: historyków, politologów, prawników i filozofów. Celem i ambicją zespołu było stworzenie i wkomponowanie w strukturę Uniwersytetu Wrocławskiego rozpoznawanego w kraju i za granicą interdyscyplinarnego centrum badawczego o profilu niemcoznawczym.
W kolejnych latach jednostka podlegała znaczącym zmianom strukturalnym i organizacyjnym. W 1978 r. została przekształcona w Zakład Badań Niemcoznawczych w Instytucie Nauk Politycznych. W kierowanym przez prof. dra hab. Karola Fiedora Zakładzie zatrudnionych było już 17 pracowników. Po utworzeniu Wydziału Nauk Społecznych status jednostki w 1988 r. zmieniono na Katedrę Badań Niemcoznawczych. W jej ramach w 1992 r. zaczęto prowadzić specjalność niemcoznawczą na 5-letnich studiach z zakresu nauk politycznych. Na bazie Katedry 19 lipca 1995 r. powstał Instytut Badań Niemcoznawczych i Europejskich (IBNiE). Jego strukturę organizacyjną tworzyły trzy Zakłady: Historii Niemiec XIX i XX wieku, Międzynarodowych Stosunków Ekonomicznych oraz Integracji i Studiów nad Unią Europejską. W 2000 r. IBNiE został przemianowany na Instytut Studiów Międzynarodowych. W jego ramach znalazł się dawny Zakład Historii Niemiec pod nową nazwą – Zakładu Badań Niemcoznawczych.
Począwszy od roku akademickiego 1998/1999 Instytut zaczął prowadzić 5-letnie studia na kierunku Stosunki Międzynarodowe (SM) już w nowych obiektach przy ul. Koszarowej 3. Jedną z trzech oferowanych specjalności było Niemcoznawstwo, zarówno na studiach stacjonarnych, jak i niestacjonarnych. Przedmioty niemcoznawcze znalazły się również w ofercie dydaktycznej studiów wieczorowych. W 2012 r. nastąpiła zmiana nazwy specjalności prowadzonej na studiach I stopnia (licencjackich) oraz na studiach II stopnia (magisterskich) na Studia Niemieckie. Realizację jej programu rozpoczęto w roku akademickim 2014/2015.
Zakład Badań Niemcoznawczych współtworzył ponadto nowy kierunek studiów na Uniwersytecie Wrocławskim – opartą na współpracy międzywydziałowej Dyplomację Europejską (DE). W działania w obszarze nauki, dydaktyki i spraw organizacyjnych na DE (studia I i II stopnia stacjonarne i niestacjonarne) ZBN zaangażował się w 2012 r.
Do grona osób szczególnie zasłużonych dla Zakładu Badań Niemcoznawczych należy w pierwszej kolejności zaliczyć jego kierowników. Niewątpliwą zasługą pierwszego z nich – prof. dra hab. Karola Fiedora – było stworzenie struktury nowej jednostki naukowej w Uniwersytecie Wrocławskim oraz ugruntowanie jej pozycji w środowisku akademickim.
Znacząco do rozwoju Zakładu przyczynił się jego wieloletni kierownik prof. dr hab. Romuald Gelles. Zasługi Profesora i jego wkład w rozwój nauki na każdym poziomie organizacyjnym UWr są niebagatelne. Był nie tylko Kierownikiem ZBN (od 1997 r. do przejścia na emeryturę w 2011 r.), ale również pierwszym Dyrektorem Instytutu Studiów Międzynarodowych, Dziekanem Wydziału Nauk Społecznych (1993-1999), Prorektorem ds. nauczania i studenckich (1987-1990) oraz Rektorem Uniwersytetu Wrocławskiego (1999-2002).
Obecnym Kierownikiem ZBN (od 2011 r.) jest dr hab. prof. nadzw. UWr. Tadeusz Lebioda, który pełnił funkcje: Koordynatora programu Erasmus/Socrates w ISM (1998-2003), Prodziekana ds. Studenckich Wydziału Nauk Społecznych (2005-2007) oraz Prodziekana ds. Nauczania Wydziału Nauk Społecznych (2008-2016).
Skład Zakładu Badań Niemcoznawczych tworzy obecnie, poza jego Kierownikiem, siedmioro adiunktów: dr hab. prof. nadzw. UWr. Katarzyna Gelles, dr Artur Kamiński, dr Jarosław Kotas, dr Mariusz Kozerski, dr Adam Sokołowski i dr Joanna Trajman oraz starszy wykładowca (lektorka języka niemieckiego) – mgr Beata Rzeszotnik. Do grona członków ZBN należą również doktoranci.
Każda z wymienionych osób realizuje własne projekty naukowe ramach badań statutowych oraz współpracy krajowej i międzynarodowej oraz dysponuje dużą wiedzą ekspercką w obrębie zagadnień kierunkowych oraz w wybranych obszarach tematycznych. Mieszczą się one jednak w szerokim, ale wyraźnie wyodrębnionym spektrum zainteresowań naukowo-badawczych Zakładu. Należą do nich: najnowsza historia Niemiec i Austrii, ich współczesne stosunki polityczne i gospodarcze, rozwój myśli politycznej Niemiec i wobec Niemiec, polityka zagraniczna, polsko-niemieckie stosunki polityczne i gospodarcze, niemiecki federalizm, system polityczny i partyjny RFN, a także kultura polityczna państw niemieckiego obszaru językowego. Pracownicy zajmowali się również naukowo sprawami Wrocławia i Dolnego Śląska. Ich zainteresowania badawcze w ostatnich latach zostały poszerzone o kwestie europejskie i transatlantyckie, w tym dotyczące dyplomacji europejskiej oraz bezpieczeństwa narodowego RP i międzynarodowego.
Listę osiągnięć Zakładu Badań Niemcoznawczych warto rozpocząć od podania wypromowanych w jego strukturze doktorów. Do grona tego należą: Jerzy Bestry (promocja w 1995 r.), Ludwik Uryga (1996), Andrzej Świderski (1999), Adam Sokołowski (2000), Bernd Behning (2001), Krzysztof Tokarz (2001), Katarzyna Gelles (2002), Mariusz Kozerski (2004), Paweł Czaplicki (2005), Helena Wyligała (2006), Patrycja Sokołowska (2008), Monika Sus (2009), Grzegorz Miśkiewicz (2010), Justyna Bokajło (2011), Joanna Trajman (2012), Krzysztof Jagiełło (2014) i Tomasz Matras (2017). Szczególną uwagę należy zwrócić na awanse samodzielnych pracowników naukowych tworzących obecny skład Zakładu: Tadeusza Lebiody – od 2005 r. doktora habilitowanego, a od 2011 r. – profesora nadzwyczajnego UWr oraz Katarzyny Gelles, która stopień doktora habilitowanego uzyskała w 2012 r., profesora nadzwyczajnego UWr zaś w 2016 r.
Podane informacje należy uzupełnić o statystyki dotyczące liczby wypromowanych przez pracowników Zakładu magistrów (ponad 250 na Politologii i Stosunkach Międzynarodowych) oraz licencjatów (ponad 50 na obu kierunkach oraz na Dyplomacji Europejskiej). Powyższe dane świadczą nie tylko o aktywności naukowej i dydaktycznej członków ZBN, ale także o popularności specjalności niemcoznawczej oraz zainteresowaniu studentów tematyką niemiecką. Działalność naukowo-badawcza oraz praca dydaktyczna i organizacyjna byłych i obecnych członków ZBN była na przestrzeni ostatnich lat wielokrotnie nagradzana. Złotym Medalem Uniwersytetu Wrocławskiego w 2009 r. został uhonorowany prof. Romuald Gelles, Medalami Komisji Edukacji Narodowej odznaczeni zostali prof. Tadeusz Lebioda i dr hab. Katarzyna Gelles (2014), Nagrodę Leopoldina Niemiecko-Polskiego Towarzystwa Uniwersytetu uzyskali - w 2010 r. dr hab. Izabela Wróbel oraz w 2016 r. dr Mariusz Kozerski (jedyni przedstawiciele ISM w gronie laureatów).
Uhonorowane prestiżowymi nagrodami zostały również prace doktorskie obronione w ZBN: dr Patrycji Sokołowskiej, której w 2010 r. przyznana została Nagroda Prezesa Rady Ministrów za dysertację pt. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa RFN wobec państw obszaru byłej Jugosławii w latach 1990 - 2005 oraz dr Heleny Wyligały, która została wyróżniona w konkursie Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych dla książek w dziedzinie nauk humanistycznych (dysertacja pt. Trójkąt Weimarski. Współpraca Polski, Francji i Niemiec w latach 1991–2004). Pracownicy ZBN byli również wielokrotnie wyróżniani nagrodami rektorskimi za osiągnięcia naukowe oraz dydaktyczne i organizacyjne.
Zakład Badań Niemcoznawczych może poszczycić się dwiema własnymi seriami wydawniczymi. Pierwszą z nich były wydawane w latach 1991-2006 „Zbliżenia. Polska-Niemcy. Annäherungen. Polen-Deutschland“ (łącznie 43 zeszyty naukowe). Tematem przewodnim pisma było zagadnienie stosunków polsko-niemieckich, zwłaszcza w kontekście historii, filozofii i literatury. Pismo, co warto szczególnie podkreślić, skupiało przedstawicieli różnych nauk zarówno z Polski, jak i Niemiec: germanistów, filozofów i politologów, którzy na jego łamach prezentowali wyniki swoich badań naukowych.
Druga seria wydawnicza – „Niemcoznawstwo“ – ukazuje się od 1992 r. Do dziś wydano w jej ramach 26 tomów, które tematycznie łączy szeroko pojmowana problematyka niemcoznawcza. Zawartość pisma wypełniają nie tylko artykuły problemowe, ale również wywiady, recenzje i omówienia nowości wydawniczych oraz sprawozdania z konferencji i innych wydarzeń (wystaw, prelekcji, spotkań) nawiązujących do tematyki niemieckiej.
Miarą aktywności i osiągnięć ZBN jest duża liczba publikacji jego pracowników – zamieszczanych na łamach obu serii oraz innych czasopism naukowych o zasięgu krajowym i międzynarodowym. W ujęciu statystycznym w Zakładzie powstało ponad 20 monografii oraz blisko 200 artykułów naukowych, wydanych zostało ponad 30 prac zbiorowych pod redakcją (uwzględniając tom „Niemcoznawstwo”). Tylko w latach 1992-2019 pracownicy ZBN opublikowali ok. 200 recenzji i sprawozdań.
Szczególną aktywność niemcoznawcy wykazują na polu nauczania. Zajęcia dydaktyczne prowadzone przez kadrę ZBN (kierunkowe i specjalizacyjne) realizowane były dotychczas na kierunkach Stosunki Międzynarodowe, Dyplomacja Europejska, Bezpieczeństwo Narodowe i Bezpieczeństwo Międzynarodowe. Prowadzone były również konwersatoria w języku niemieckim dla studentów programu Erasmus oraz Global Studies. Należy zaznaczyć, iż Zakład Badań Niemcoznawczych zajmuje wysokie miejsca w rankingach ewaluacyjnych prowadzonych w ISM. Wysoko przez studentów oceniane są również zajęcia poszczególnych pracowników ZBN.
Członkowie Zakładu wyróżniali się również zaangażowaniem w pracę organizacyjną na rzecz Instytutu Studiów Międzynarodowych. Wszyscy pracownicy brali udział w pracach komisji rekrutacyjnych na kierunki SM i BN, komisji egzaminu licencjackiego na SM i BN oraz komisjach licencjackich i magisterskich. W pracach Rady Naukowej ISM uczestniczyli w przeszłości prof. Karol Fiedor, prof. Romuald Gelles, dr hab. Izabela Wróbel i dr Adam Sokołowski, a obecnie – prof. Tadeusz Lebioda i dr hab. Katarzyna Gelles. (Dalsze) sprawowane funkcje i osiągnięcia organizacyjne należy odnieść i przypisać do poszczególnych osób zatrudnionych obecnie w jednostce.
Szereg obowiązków (poza wymienionymi) realizuje dr hab. Katarzyna Gelles. Od 2006 r. jest redaktorem punktowanej serii naukowej „Niemcoznawstwo”. Ponadto: pełniła funkcję przewodniczącej Kapituły konkursu na najlepsze prace magisterskie na Wydziale Nauk Społecznych (2013-2016), była członkinią Komisji ds. Jakości Kształcenia WNS (2012-2016), koordynatorem ECTS na specjalności niemcoznawczej (w latach 2008-2014), administrowała stroną do internetową ZBN (do 2014 r.), sprawowała opiekę naukową nad Studenckim Kołem Naukowym Nadzieja-Hatikvah (2004-2006) oraz współorganizowała wyjazdy badawcze studentów ISM Berlina (2006, 2013) i Poczdamu (2007).
Dr Artur Kamiński był koordynatorem ECTS na specjalności Niemcoznawstwo w latach 2005-2007 oraz opiekunem Koła Naukowego Studentów Stosunków Międzynarodowych.
Dr Mariusz Kozerski w latach 2005-2012 pełnił obowiązki koordynatora ds. ewaluacji w ISM oraz koordynatora ECTS na specjalności niemcoznawczej od marca do września 2010 r. Sprawował opiekę naukową i organizował wyjazd badawczy studentów ISM do Drezna (w 2005 r.) oraz współorganizował wraz dr hab. Katarzyną Gelles wyjazdy studenckie do Berlina (2006) i Poczdamu (2007). Obecnie administruje stroną internetową ZBN.
Dr Adam Sokołowski był w latach 1999-2004 koordynatorem ECTS na specjalności Niemcoznawstwo. W latach 2013-2016 był członkiem Zarządu - Sekretarzem Wrocławskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych. Od 2014 r. jest opiekunem studentów studiów I stopnia na kierunku Stosunki Międzynarodowe (studia stacjonarne i niestacjonarne). Od 2019 r. z ramienia Instytutu Studiów Międzynarodowych jest członkiem Wydziałowego Zespołu ds. Jakości Kształcenia na Wydziale Nauk Społecznych UWr.
Dr Joanna Trajman pełni następujące funkcję sekretarz redakcji serii wydawniczej „Niemcoznawstwo”. Jest koordynatorem praktyk studenckich na kierunku Stosunki międzynarodowe i Dyplomacja Europejska. Byłą członkiem następujących gremiów: Wydziałowej Komisji ds. Jakości Kształcenia i Zespołu ds. Promocji WNS. Dr Trajman sprawowała ponadto opiekę naukową i współorganizowała (wraz z Katarzyną Gelles) wyjazd badawczy studentów WNS do Berlina w 2013 r.
Z inspiracji pracowników ZBN powstało w 2006 r. Niemcoznawcze Koło Naukowe „Partner”. Jego pierwszymi opiekunami (2006-2012) byli dr hab. Katarzyna Gelles i dr Mariusz Kozerski. Obecnie opiekę naukową nad członkami Koła sprawuje dr Adam Sokołowski. Koło zrzesza studentów zainteresowanych tematyką niemcoznawczą, realizuje projekty naukowe, organizuje konkursy i wyjazdy badawcze. Od kilku lat jest też organizatorem dolnośląskich eliminacji Studenckiego Turnieju Negocjacyjnego.