Wyjazd badawczy studentów ISM do Berlina (23-27.10.2006)
Katarzyna Gelles
Mariusz Kozerski
W dniach od 23 do 27 października 2006 r. został zorganizowany wyjazd badawczy studentów ISM do Berlina. Celem pobytu w stolicy Niemiec była realizacja tematu badawczego: "Multikulturelle Gesellschaft in Deutschland: Utopie oder Wirklichkeit?" (Społeczeństwo multikulturowe w Niemczech: utopia czy rzeczywistość?). Opiekę naukową nad projektem sprawowali pracownicy Zakładu Badań Niemcoznawczych: dr Katarzyna Gelles oraz dr Mariusz Kozerski.
Przed wyjazdem szczegółowo określono założenia realizacji zadań badawczych: 1) źródłem wiedzy na temat społeczeństwa multikulturowego w Niemczech będą reprezentanci partii politycznych: CDU, SPD, FDP, Zielonych oraz die Linke.PDS; 2) z politykami przeprowadzone zostaną wywiady zawierające podobny zestaw pytań; 3) rozmówcami powinny być osoby kompetentne, dysponujące szeroką wiedzą na temat społeczeństwa multikulturowego, pełniące wysokie funkcje w strukturach partyjnych i/lub parlamentarnych; 4) studenci zostaną podzieleni na pięć dwuosobowych grup; zadaniem każdej grupy będzie przeprowadzenie jednego wywiadu, przedłożenie pisemnej wersji w języku niemieckim do autoryzacji, a po jej uzyskaniu - złożenie wywiadu w dwóch wersjach językowych do publikacji internetowej; 6) opiekunowie naukowi przeprowadzą rozmowę z profesorami jednego z berlińskich uniwersytetów; jej celem będzie poznanie zagadnienia z naukowego punktu widzenia; z rozmowy z naukowcami powstanie sprawozdanie dołączone do wywiadów z politykami; 7) oprócz zgody na przeprowadzenie wywiadu, partie zostaną poproszone o przekazanie informacji na temat organizacji pracy w wizytowanym biurze; zadaniem studentów będzie przygotowanie sprawozdań z wizyt w siedzibach poszczególnych partii; 8) studenci zwiedzą muzea i miejsca upamiętniające najnowszą historię Niemiec i Berlina.
Z dzisiejszej perspektywy należy uznać, że wszystkie zadania związane z projektem zostały zrealizowane. Już podczas pierwszego dnia pobytu przeprowadzony został wywiad z deputowaną do Izby Poselskiej Berlina Bilkay Öney (Zieloni). Studenci zwiedzili ponadto budynek berlińskiego parlamentu (dawnego pruskiego Landtagu) oraz obejrzeli film na temat historii gmachu. Profil partii oraz zadania stojące przed frakcją Bündnis 90/die Grünen przedstawiła pani Jenna Kowalski z zarządu Grüne-Jugend-Berlin. Oprócz budynku parlamentu studenci zwiedzili tego dnia także inne miejsca pamięci i zabytki Berlina: obrazującą zbrodnie III Rzeszy wystawę "Topografia terroru", okolice Bramy Brandenburskiej i Reichstagu oraz "Pałac Łez" - jeden symboli podzielonego miasta.
Kolejny dzień obfitował w ważne dla realizacji projektu wydarzenia. Przeprowadzone zostały dwa wywiady: z przedstawicielem die Linke.PDS, Steffenem Zillichem (w latach 1991-1995, 1998-2001 i 2002-2006 deputowanym do parlamentu Berlina) oraz z reprezentującym FDP Horstem Krumpenem (sekretarzem berlińskiej FDP i jej rzecznikiem prasowym). W godzinach popołudniowych studenci przebywali w Reichstagu. Po budynku oprowadzeni zostali przez Jana Bittnera, pracownika działu planowania frakcji CDU/CSU. Wizytę w niemieckim parlamencie zwieńczyło spotkanie z Dr. Markiem Speichem, szefem działu planowania frakcji chadeckiej w Bundestagu. W ogólnym zarysie przedstawił on zadania stojące przed podległą mu komórką, opisał strukturę wewnątrz frakcji oraz odpowiedział na stawiane przez uczestników wyjazdu pytania. Wieczorem studenci zwiedzili kolejne miejsce upamiętniające tragiczne wydarzenia w powojennej historii Berlina - Muzeum Muru Berlińskiego (Haus am Check Point Charlie). Wystawa ukazuje system zabezpieczeń granicznych przy murze berlińskim, dokumentuje próby ucieczki z miasta oraz przedstawia szersze tło polityczne i historyczne wydarzeń w podzielonym Berlinie, Niemczech i Europie.
Trzeci dzień pobytu rozpoczął się od wizyty w Muzeum NRD. Zgromadzone w nim eksponaty przedstawiają życie społeczne i kulturalne w Niemczech Wschodnich do czasu zjednoczenia. Studenci zwrócili uwagę, iż treść wystawy w niewielkim stopniu nawiązuje do kwestii politycznych; z realiami panującymi w NRD mogli zaznajomić się jednak wchodząc do stylizowanej na czasy NRD kuchni, wsiadając do trabanta czy słuchając utworów wschodnioniemieckich zespołów rockowych.
Kolejnym punktem programu był udział w obchodach 50-lecia powstania Towarzystwa Niemiecko-Atlantyckiego. Na zaproszenie organizatorów na uroczystość przybyli kanclerz Angela Merkel, sekretarz generalny NATO Jaap de Hoop Scheffer oraz wielu wysokich rangą oficerów Bundeswehry, polityków i zagranicznych gości. Wszyscy mówcy podkreślali silne związki Niemiec z Sojuszem Północnoatlantyckim, gotowość rozwijania współpracy oraz potrzebę zwiększenia zdolności do działania NATO w zmieniających się realiach politycznych w Europie i na świecie.
Po uroczystości studenci udali się na Bernauer Strasse, miejsce, w którym pamięć o wydarzeniach z lat 1961-1989 jest szczególnie żywa. Mur berliński podzielił ulicę na część południową, znajdującą się w sektorze radzieckim oraz północną leżącą w sektorze francuskim. W sierpniu 1961 r. oddziały graniczne zamurowały znajdujące się na parterze okna domów stojących na linii muru. Ich mieszkańcy, chcąc przedostać się do części zachodniej, wyskakiwali z okien mieszkań na górnych piętrach. Zdjęcia uciekających berlińczyków obiegły cały świat, obrazując w ten sposób tragedię mieszkańców podzielonego miasta. Wydarzenia na Bernauer Strasse upamiętnia obecnie Centrum Dokumentacji o Murze Berlińskim oraz Kaplica Pojednania (Versöhnungskapelle) wraz z elementami wysadzonego w powietrze w 1985 r. kościoła. Uwagę zwraca miejsce pamięci ukazujące mur berliński wraz z całą jego infrastrukturą: pasem śmierci, strefą buforową czy wielkimi lampami.
W przedostatnim dniu pobytu w Berlinie przeprowadzone zostały dwa kolejne wywiady z przedstawicielami niemieckich partii politycznych, a mianowicie z Dr. Frankiem Schauffem (SPD), referentem ds. polityki europejskiej, Europy Wschodniej i Rosji w zarządzie partii socjaldemokratycznej oraz deputowanym CDU do Bundestagu Reinhardem Grindelem. Pierwsza rozmowa poprzedzona została zwiedzeniem Domu Willego Brandta (położonej w dzielnicy Kreuzberg siedziby głównej SPD); drugi wywiad odbył się w Bundestagu. W ramach kolejnej rozmowy, przeprowadzonej tym razem przez opiekunów naukowych, o opinię w sprawie społeczeństwa multikulturowego w Niemczech poproszeni zostali przedstawiciele berlińskiego świata nauki: prof. Günter Erbe, prof. Norbert Kapferer oraz prof. Volker Gransow. W godzinach wieczornych studenci zwiedzili pomnik Holocaustu oraz wystawę poświęconą niemieckim prześladowaniom i eksterminacji europejskich Żydów w latach 1933-1945. Po kolacji odbyła dyskusja podsumowująca realizację projektu.
Ostatni dzień pobytu w Berlinie również obfitował w ważne wydarzenia. Studenci zwiedzili siedzibę główną partii die Linke.PDS, Karl-Liebnecht-Haus, oraz przeprowadzili z Oliverem Schröderem, referentem ds. polityki międzynarodowej, dyskusję na temat bieżącej aktywności ugrupowania na niemieckiej i berlińskiej scenie politycznej. Uczestnicy wyjazdu udali się następnie do dzielnicy Treptow, gdzie znajduje się Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich poległych w walkach o Berlin. Ostatnim punktem programu była wizyta w siedzibie Bundeszentrale für politische Bildung, gdzie studenci uzyskali materiały potrzebne do realizacji prac magisterskich i innych zamierzeń naukowych.
W zgodnej opinii opiekunów i studentów wyjazd badawczy do Berlina okazał się niezwykle udanym i ciekawym przedsięwzięciem naukowym. Z punktu widzenia realizacji projektu najważniejszym efektem wizyty w stolicy Niemiec są wywiady przeprowadzone z przedstawicielami niemieckich partii politycznych. Po uzyskaniu autoryzacji zostaną w one wersji polskiej i niemieckiej zaprezentowane w formie publikacji na stronie internetowej Zakładu Badań Niemcoznawczych.
Przeprowadzone wywiady i dyskusje oraz wizyty w siedzibach partii bez wątpienia poszerzyły wiedzę uczestników na tematy społeczne i polityczne. Zwiedzanie miejsc pamięci i muzeów było dodatkową lekcją historii Niemiec i Berlina. Biorąc pod uwagę korzyści wynikające z udziału wyjazdach badawczych, przedsięwzięcia tego rodzaju warto kontynuować w przyszłości.